ស្វាគមន៍មកកាន់ប្លកភារម្យ

ការបូូជាយញ្ញ និង តង្វាយឈាម ខែធ្នូ 9, 2022

ការបូជាសត្វ ឬ មនុស្សជាលក្ខណៈពិសេសនៃប្រពៃណីសាសនាជាច្រើនជុំវិញពិភពលោក។ គំនិតនៃការបូជាបែបសាសនានេះ មានសារសំខាន់ណាស់ ជាពិសេសក្នុងសង្គមអរិយធម៌បុរាណដូចជា ម៉េសូអាម៉េរិក អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់គឺប្រជាជនម៉ាយ៉ាន និង អាស្សតិច។ ប្រជាជនម៉េសូអាម៉េរិកបានរស់នៅក្នុងតំបន់មួយ ដែលបច្ចុប្បន្ននេះលាតសន្ធឹងពីភាគកណ្តាលប្រទេសម៉ិកស៊ិករហូតដល់នីការ៉ាហ្គា។ អរិយធម៌ម៉ាយ៉ាន (ឡើងដល់ចំណុចកំពូលឆ្នាំ ២៥០-៩០០ គ.ស.) បានឈានមុខគេ ហើយបន្ទាប់មក ក៏បានដើរស្របគ្នាជាមួយនឹងអរិយធម៌អាស្សតិច ដែលឈានដល់ចំណុចកំពូលក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៣០០-១៤០០ គ.ស.។ វប្បធម៌អាស្សតិច មានមូលដ្ឋានគ្រិះពីទំនៀមទម្លាប់ម៉ាយ៉ាន ហើយប្រជាជនទាំងពីរមានអាទិទេពមួយចំនួនដូចគ្នា បើទោះបីជាមានឈ្មោះផ្សេងគ្នាក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែអទិទេពទាំងនោះមានបុគ្គលិកលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា។

អំណោយឈាមទៅវិញទៅមក

វប្បធម៌ម៉េសូអាម៉េរិកជឿថា បូជាយញ្ញជាឈាមដល់ព្រះរបស់ពួកគេ គឺជារឿងចាំបាច់មួយ ដើម្បីធានាបានដល់ការរស់រានមានជីវិតនៃលោក។ វាបានកើតឡើងក្នុងប្រពៃណីនៃការបង្ហូរឈាមក្នុងពិធីសាសនាដ៏ចំណាស់ បើនិយាយដល់អាយុកាល គេត្រូវត្រលប់ទៅកាន់កាលបរិច្ឆេទនៃអរិយធម៌ដ៏សំខាន់ដំបូងគេនៅម៉ិកស៊ិក មានឈ្មោះថា អល់មែក អរិយធម៌នេះមានការរីកចម្រើនជាខ្លាំងរវាងឆ្នាំ 1500 ទៅ 400 មុនគ.ស។ នៅក្នុងរឿងព្រេងនិទាន ព្រះខ្លួនឯងបានធ្វើពលិកម្មដ៏ធំធេងក្នុងការបង្កើតពិភពលោក ពោលគឺការបង្ហូរឈាមខ្លួនដើម្បីបង្កើតមនុស្សជាតិ។ ដូច្នេះហើយ អាទិទេពក៏ចង់បានការបូជាជាឈាមដូចគ្នាពីមនុស្សជាតិ ដើម្បីជាការតបស្នង។

ការបូូជាយញ្ញ និង ការបង្កើត

អំណាចនៃឈាម និងភាពចាំបាច់នៃការបូជា គឺជាចំណុចកណ្តាលនៃទេវកថានៃការបង្កើតអាស្សតិច។ អាស្សតិចជឿថាព្រះបានបង្កើតនិងបំផ្លាញអស់ពេលបួនសម័យកាលមកហើយ ឬ អាចនិយាយថាព្រះបានកំទេចព្រះអាទិត្យអស់បួនដួងរួចមកហើយ ក្រោយពីការកម្ទេចព្រះអាទិត្យទីបួនដោយទឹកជំនន់ អាទិទេពខ្យល់ កេតសាលកូអាត (Quetzalcoatl) និងប្អូនប្រុសសម្បូរល្បិចកល់របស់គាត់ឈ្មោះ តេសស្កាត់ធីប៉ូកា (Tezcatlipoca) បានចាប់ហែកទេពធិតា តលតិគុឡេ (Tlaltecuhtli – ឯកសារមួយចំនួនទៀត ថាជាអាទិទេព) ជាពីរចំណែក មួយចំណែកបង្កើតជាស្ថានសួគ៌ និងមួយចំណែកទៀតបង្កើតបានជាពិភពលោក។ ឯរូបកាយរបស់នាង បានបង្កើតអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងចាំបាច់សម្រាប់ជីវិតមនុស្សជាតិ ដូចជាដើមឈើ ផ្កា ស្មៅ ប្រភពទឹក អណ្តូង ជ្រលង និង ភ្នំ។ ដោយសារតែហេតុនេះហើយ ធ្វើឱ្យទេពធិតាឈឺចាប់ដ៏មហិមា នាងស្រែកទួញថ្ងូរពេញមួយយប់ ទាមទារឱ្យមនុស្សបូជាយញ្ញបេះដូង ដើម្បីព្យាលបាល និង ទ្រងទ្រង់នាង។ ការបង្កើតចក្រវាឡក៏កើតឡើងជាបន្តរបន្ទាប់ ទាំងអស់នោះសុតតែត្រូវការការបូជា ឬបូជាយញ្ញជាឈាម។ រូបចម្លាក់ឆ្លាក់លើជញ្ជាំងមួយបានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ផ្កាយទីមួយកើតពីឈាមហូរចេញពីអណ្តាតរបស់ កេតសាលកូអាត ក្រោយគាត់ចោះវា។ អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះ ដើម្បីបង្កើតព្រះអាទិត្យទី ៥ គេតម្រូវឱ្យ អាទិទេពមួយអង្គលោតចូលគំនរឧសបូជាសពដែលកំពង់ឆេះ។ អាទិទេពពីរអង្គគឺ តិគូស៊ីតិកាតល (Tecuciztecatl) និង ណាណាវ័ស៊ីន (Nanahuatzin) ប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីកិត្តិយស ពោលគឺទាំងពីរអង្គបានដុតខ្លួនឯង។ ណាណាវ័ស៊ីនបានក្លាយជាព្រះអាទិត្យ រីឯ តិគូស៊ីតិកាតលបានក្លាយជាព្រះច័ន្ទ។ អាទិទេពផ្សេងទៀតបូជាបេះដូងខ្លួន ដើម្បីធ្វើឱ្យព្រះអាទិត្យថ្មីបន្តរផ្លាស់ទីលើមេឃ (ការបូជាបេះដូងគឺជាប្រធានបទដែលកើតឡើងនៅក្នុងទេវកថានិងពិធីកម្មរបស់ម៉េសូអាម៉េរិក)។

បំណុលដ៏គួរអោយខ្លាចរបស់មនុស្ស

ទាំងជនជាតិម៉ាយ៉ាននិងអាស្សតិចចងភ្ជាប់ទៅនឹងព្រះរបស់ពួកគេដោយបំណុលឈាម នៃដំណើរការនៃការបង្កើត ដោយគ្មានថ្ងៃអាចសងបំណុលនេះរួច។ ក្រោយពីកេតសាលកូអាតចុះទៅកាន់នរក ហើយបានយកឆ្អឹងរបស់មនុស្សសម័យមុនមក (ឆ្អឹងបន្សល់ពីសម័យទាំងបួន ដែលអាទិទេពបានកំទេចចោល) អាទិទេពផ្សេងបានកិនឆ្អឹងទាំងនោះ ឱ្យទៅជាម្សៅសម្រាប់ធ្វើអាហារដ៏ប្រណិត។ ពួកគេបានបណ្តក់ឈាមខ្លួនទៅលើម្សៅនោះ ដើម្បីធ្វើឱ្យវាមានចលនា ហើយបង្កើតបានជាមនុស្សជាតិថ្មី ជាពពួកមនុស្សដែលបេះដូងរបស់គេ អាចបំពេញតាមតម្រូវការរបស់អាទិទេព ពេលអាទិទេពចង់បានវា។ នៅក្នុងទេវកថាម៉េសូអាម៉េរិក គ្រប់ៗអំឡុងពេល 52 ឆ្នាំម្ដងរាប់ថាជាវដ្ដមួយ ហើយចុងបញ្ចប់នៃវដ្តនេះ បង្កឱ្យក្លាយទៅជាចុងបញ្ចប់នៃពិភពលោក។ ការបូជារបស់មនុស្សធ្វើឡើងដើម្បីផ្គាប់ចិត្តអាទិទេព ហើយបញ្ចុះបញ្ចូលពួកគេមិនឱ្យបញ្ចប់យុគសម័យបច្ចុប្បន្ន ពោលគឺព្រះអាទិត្យទីប្រាំ។ ជនជាតិម៉ាយ៉ានជឿថាការបូជាឈាមគឺចាំបាច់ណាស់ សម្រាប់ឱ្យព្រះអាទិត្យរះនៅលើមេឃ ជារៀងរាល់ព្រឹក។ អាទិទេពព្រះអាទិត្យរបស់អាស្សតិចគឺ ហ៊ុយហ្សីឡូផុសឆ្លី (Huitzilopochtli) ជាប់ដៃតស៊ូជាមួយភាពងងឹត ហើយចាំបាច់ត្រូវពង្រឹងកម្លាំងដោយឈាម ធ្វើបែបនេះគឺដើម្បីឱ្យព្រះអាទិត្យបន្តដំណើរនៅក្នុងវដ្តរបស់វា។ ដូច្នេះវត្តមានបន្តររបស់ពិភពលោកម៉េសូអាម៉េរិក ឃើញថាមានភាពតឹងតែងបំផុត ចាំចាប់ការគាំទ្រឥតឈប់ឈរតាមរយៈការបូជា។

បូជាយញ្ញជាឈាមដល់អាទិទេពមានពីរទម្រង់៖ ការបូជាដោយស្វ័យប្រវត្ត (ការបង្ហូរឈាមដោយខ្លួនឯង) និងការបូជាមនុស្ស។ ទាំងម៉ាយ៉ាន និង អាស្សតិចជ្រើសរើសយកការចូលរួមបូជាដោយស្វ័យប្រវត្ត។ ពួកអភិជនម៉េសូអាម៉េរិក មានឯកសិទ្ធិ និងការទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការបង្ហូរឈាមរបស់ពួកគេបូជាដល់ព្រះអាទិទេព។ ទាំងនេះពាក់ព័ន្ធដល់ការវះសាច់របស់ពួកគេ ដោយប្រើឆ្អឹងខ្នងសត្វបបែល ឬកាំបិតធ្វើពីថ្មអប់ស៊ីឌៀន និងជាញឹកញាប់បំផុត គេប្រើឆ្អឹងខ្នងដ៏មុតស្រួចនៃដើមកន្ទុយក្រពើ។ ឈាមត្រូវបានស្រូបចេញពី ត្រចៀក ស្មងជើង ជង្គង់ កែងដៃ អណ្តាត ឬស្បែកគ្របក្បាលលិង្គ។

ការបូជាដោយស្វ័យប្រវត្តកើតមានតាំងពីអរិយធម៌អល់មែក រហូតដល់សម័យអេស្បាញទទួលជ័យជម្នះលើម៉ិកស៊ិកនាឆ្នាំ ១៥១៩។ ទាំងបុរសនិងស្ត្រីនៃអភិជនម៉ាយ៉ានបានចូលរួមក្នុងពិធីបូជានេះ។ បុរសបង្ហូរឈាមចេញពីស្បែកគ្របក្បាលលិង្គរបស់ពួកគេ រីឯស្ត្រីចេញពីអណ្តាត។ ពួកគេប្រមូលតង្វាយរបស់ខ្លួនដាក់លើបន្ទះសំបកក្រដាស រួចដុតវា។ តាមរយៈផ្សែងដែលចេញពីតង្វាយទាំងនេះ ពួកគេបានប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយបុព្វបុរស និងអាទិទេពរបស់ពួកគេ។

ពិធីបូជា

ការបូជាមនុស្សគឺជារឿងធម្មតា ក្នុងចំណោមជនជាតិអាស្សតិច ជាជាងជនជាតិម៉ាយ៉ាន ដែលគេអនុវត្តវាតែក្នុងឱកាសពិសេសណាមួយ ដូចជាពិធីប្រសិទ្ធព្រះវិហារថ្មីជាដើម។ ការបូជារបស់ជនជាតិអាស្សតិច ជាធម្មតាពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការកាត់យកបេះដូងជនរងគ្រោះចេញពីរាងកាយរបស់គាត់។ បេះដូងត្រូវបានគេជឿថា ជាបំណែកថាមពលនៃព្រះអាទិត្យ ដូច្នេះការវះយកបេះដូងចេញ ប្រៀបប្រដូចទៅនឹងដំណើរការនៃការប្រគល់ថាមពលត្រលប់ទៅឱ្យប្រភពដើមរបស់វាវិញ។ ជាធម្មតាជនរងគ្រោះត្រូវបានបូជាចារ្យបួននាក់ លើកដាក់លើបន្ទះថ្មពិឃាតនៅក្នុងព្រះវិហារ ខណៈពេលដែលបូជាចារ្យទីប្រាំធ្វើការវះកាត់បេះដូងចេញពីរាងកាយជនរង់គ្រោះដោយកាំបិតធ្វើពីថ្មអូស៊ីឌៀន ហើយបានថ្វាយវា(ទាំងបេះដូងនេះកំពុងលោត) ដល់ព្រះអាទិទេពតាមរយៈនាវាមួយដែលមានឈ្មោះថាគ័ស៊ីកៃ (cuauhxicalli) ក្បាលឥន្ទ្រី។ ក្រោយពីវះយកបេះដូងចេញ សាកសពត្រូវបានគេរំកិលចុះតាមជណ្តើរនៃប្រាសាទរាងពីរ៉ាមីត ឱ្យធ្លាក់ទៅដល់ផ្ទាំងថ្មនៅជាន់ក្រោមដី។ ក្បាលរបស់ជនរងគ្រោះត្រូវបានគេកាត់ចេញ ដៃនិងជើងក៏អាចត្រូវបានគេកាត់ចេញផងដែរ។ លលាដ៍ក្បាលត្រូវបានគេយកទៅបង្ហាញនៅលើតុលលាដ៍ក្បាល។ ការសម្លាប់ជនរងគ្រោះ វាអាស្រ័យលើលក្ខណៈពិសេសរបស់អាទិទេពផ្សេងៗដែលគេគោរពបូជា ជនរងគ្រោះអាចនឹងត្រូវបានគេសម្លាប់តាមរយៈការប្រយុទ្ធក្នុងពិធី ជ្រមុជឱ្យលង់ទឹក បាញ់សម្លាប់ដោយព្រួញ ឬពន្លះស្បែក។

មាត្រដ្ឋានចំនួនមនុស្សចូលរួមក្នុងការបូជា ជួនកាលអាចឈានទៅដល់សមាមាត្រមួយដែលធំសម្បើម៖ ឧទាហរណ៍ ពិធីបូជានៅប្រាសាទជនជាតិអាស្សតិចនៃហ៊ុយហ្សីឡូផុសឆ្លី (Huitzilopochtli) នៅ ធិណូឆៈធិឡាន (Tenochtitlan) ក្នុងឆ្នាំ 1487 ជនរងគ្រោះប្រហែល 80,400 នាក់ត្រូវបានគេរាយការណ៍មកថា ស្ម័គចិត្តបូជាខ្លួនដល់ព្រះអាទិទេពពួកគេ ឈាមកករបស់ពួកគេបង្កើតបានជាថ្លុកធំៗនៅក្នុងព្រះវិហារ។ បើទោះបីជាគេទទួលយកបាននូវការប៉ាន់ប្រមាណការបញ្ចុះចំនួនជនរងគ្រោះមកត្រឹម 20,000 នាក់ក៏ដោយ នេះនៅតែជាការសម្លាប់មនុស្សក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ។

តួរអង្គសំខាន់ៗក្នុងរឿងសាមកុក ខែ​កុម្ភៈ 20, 2020

តួរអង្គសំខាន់ៗក្នុងរឿងសាមកុក
ឆាយម៉ៅ—ប្អូនថ្លៃ លាវពាវ
ឆាវឆាវ (ឆាវមឹងតឺ, គ្រិស្តសករាជ 155–220)—មហាឧបរាជព្រះចៅសៀនទី, ជាអ្នកក្តោបក្តាប់អំណាចរាជការពិតប្រាកដ; ក្រោយពេលស្លាប់ ត្រូវបានតែងតាំងជាព្រះចៅអ៊ូនៃរាជវង្សវ័យ
ឆាវហុង—ជីដូនមួយឆាវឆាវ និង ជាមេទ័ព
ឆាវភី (គ្រិស្តសករាជ 187–226)—កូនប្រុសទីពីររបស់ ឆាវឆាវ, ក្រោយមកជាព្រះចៅទីមួយ (ព្រះចៅវិន) នៃរាជវង្សវ័យ, ដែលបង្កើតឡើងក្នុងគ្រិស្តសករាជ 220
ឆាវយ៉ិន—ជីដូនមួយឆាវឆាវ និង ជាមេទ័ព
ឆាវយី—កូនប្រុសឆាវភី, ក្រោយមកព្រះចៅមីងនៃរាជវង្សវ័យ
ឆាវសុំាង—កូនប្រុសឆាវចិន, សត្រូវស៊ឺម៉ាអ៊ី
ឆាវចិន—មេទ័ពរាជវង្សវ័យ
ឆាវជឺ (ឆាវជឺជាំង, គ្រិស្តសករាជ 192–232)—កូនប្រុសសំណព្វចិត្តឆាវឆាវ ជាអ្នកតែងកំណាព្យដ៏ល្បីល្បាញម្នាក់
ឆិនតឹង—ទីប្រឹក្សាលីពូ តែក្រោយលបក្បត់លីពូ
ឆិនកុង—ប្រមុខទីប្រឹក្សាលីពូ
ឆិនលីន—អ្នកប្រាជ្ង អ្នកសរសេរប្រវត្តិសាស្រ្ត ដើមឡើយបំរើយានសាវជាទីប្រឹក្សា ក្រោយមកចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ
ឆិនអ៊ូ—មេទ័ពនគរអ៊ូ
ឆឹងភូ—មេទ័ពនគរអ៊ូ
ឆឹងអ៊ី—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ
តឹងអាយ—មេបញ្ជាការទ័ពនគរវ័យបន្ទាប់ពីស៊ឺម៉ាអ៊ី
ទានវ័យ—អង្គរក្សឆាវឆាវ
ទៀវឆាន (រៃខ្មៅ)—នារីរបាំ នារីអ្នកចំរៀងនៅផ្ទះហ្វាងយ៉ីន (វ៉ាងអ៊ីន), ជួយម្ចាស់នាងសំលាប់តុងជួរ; ក្រោយមកក្លាយប្រពន្ធចុងលីពូ
ទីងហ្វឹង—មេទ័ពនគរអ៊ូ
តុងឆឹង—មេទ័ពហាន ជាប់សែស្រឡាយរាជវង្សហាន, ទទួលរាជសារសំងាត់ពីព្រះចៅសៀនទីដើម្បីសំលាប់ឆាវឆាវ
តុងជួរ—ចៅហ្វាយស្រុកហឺរតុង, ក្រោយមកតែងតាំងខ្លួនឯងជាឧបរាជហាន; ដាក់ព្រះចៅសៀនទីអោយឡើងសោយរាជ្យជំនួសបង, ព្រះចៅសាវ, ដើម្បីសាងអំណាចរបស់គេ
ព្រះចៅសាវទី (លាវពាន)—រាជបុត្រព្រះចៅលីង និង មហាក្សត្រយានីហឺរ, ដកតំណែងនិងធ្វើឃាតដោយតុងជួរ
ព្រះចៅសៀនទី (លាវសៀ)—ប្អូនព្រះចៅសាវ, ជាទីងម៉ោងបញ្ជាដោយមន្រ្តីនាម៉ឺនរបស់ព្រះអង្គ; ឆាវភីបង្ខំអោយដាក់រាជ្យក្នុងគ្រិស្តសករាជ 220 (គ្រងរាជ្យពីគ្រិស្តសករាជ 189–220)
មហាក្សត្រយានីហឺរ (មេម៉ាយ) —មាតាព្រះចៅសាវ, ប្អូនស្រីហឺជីន; ធ្វើឃាតដោយតុងជួរ
ហ្វាចឹង—មន្ត្រីរបស់លាវចាងដែលជួយលាវប៉ីក្តោបក្តាប់នគរស៊ូ
ហ្វឹងជី—ទីប្រឹក្សាយានសាវ, សត្រូវរបស់ធានហ្វឹង
កាននីង (កានស៊ីនប៉ា)—មេទ័ពនគរអ៊ូល្បីល្បាញដោយភាពក្លាហាន
កៅសិន—មន្រ្តីក្រោមបង្គាប់ការលីពូ
កុងស៊ុនចាន—អ្នកគាំទ្រលាវប៉ី ជាស្តេចត្រាញ់ម្នាក់នៃបក្សសម្ព័នបង្កើតឡើងដើម្បីកំចាត់តុងជួរ; ធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯងក្រោយចាញ់សង្គ្រាមជាមួយយានសាវ
គ័នលូ—ឥសីតាបសដ៏ល្បីឈ្មោះ
គ័នភីង—កូនធម៌គួនអ៊ី (គ័នអ៊ី), សំលាប់ដោយស៊ុនឈាន
គ័នស៊ីង—កូនប្រុសច្បងគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
គួនអ៊ី (គ័នអ៊ី) (គួនអ៊ីឆាង, គ្រិស្តសករាជ ?–219)—បងប្អូនរួមសម្បថលាវប៉ី និង ចាងហ្វី, ស្តេចត្រាញ់ហានស៊ូ, ល្បីល្បាញដោយភាពក្លាហាននិងស្មោះត្រង់; ទទួលបានការគោរពសរសើរពីឆាវឆាវ
គួកជា (គួកហ្វឹងសៀវ)—ទីប្រឹក្សាដែលឆាវឆាវទុកចិត្តបំផុត
គួកសឺ—ក្រុមចោរក្បត់បះបោ គ្នីគ្នារបស់លីជាក្រោយការស្លាប់របស់តុងជួរ
គួកធូ—ទីប្រឹក្សាយានសាវក្រោយមកក្លាយជាទីប្រឹក្សាកូនច្បងយានសាវ យានថាន
ហានតាំង—មេទ័ពនគរអ៊ូ
ហានស៊ុយ—អ្នកចំបាំងមកពីតំបន់ពាយព្យ, បងប្អូនរួមសម្បថម៉ាថឹង
ហឺជីន—បងប្រុសមហាក្សត្រយានីហឺ មេទ័ពនគរហាន; ធ្វើឃាតដោយពួកមហាតលិក
ហ័រធួ—គ្រូពេទ្យដ៏ល្បីដែលព្យាបាល ចូវថាយ និង គួនអ៊ី; សំលាប់ដោយឆាវឆាវ
ហ័រស៊ីន—មេទ័ពរបស់ឆាវឆាវ និង ឆាវភី, ល្បីក្នុងរឿងធ្វើឃាតមហាក្សត្រយានីហ្វូយ៉ាងឃោឃៅ
ហុំាងកៃ (ហុំាងកុងហ្វូ)—មេទ័ពនគរអ៊ូ, ធ្វើពុតជាចុះចូលនឹងឆាវឆាវ
ហុំាងចុង (ហុំាងហានសឹង)—មេទ័ពដ៏ក្លាហាន ចុះចូលជាមួយលាវប៉ី ក្រោយក្តោបក្តាប់ឆាងសា
ហុំាងជូ—មេទ័ពលាវពាវ
ជីលីង—មេទ័ពយានស៊ូ
ជីភីង—គ្រូពេទ្យរាជវំាងហាន, ត្រូវធ្វើឃាតក្រោយពីបានដាក់ថ្នាំបំពុលដើម្បីសំលាប់ឆាវឆាវ
ជែស៊ូ—អ្នករៀបយុទ្ធសាស្រ្តដ៏វៀងវៃ, តំបូងជាទីប្រឹក្សារបស់លីជា និង គួកសឺ, ក្រោយមកជាទីប្រឹក្សាអោយចាងស៊ាវ, ចុងក្រោយជាទីប្រឹក្សាអោយឆាវឆាវ
ចៀនយ៉ង់—ទីប្រឹក្សាលាវប៉ី
ជាំងកាន់—មន្រ្តីក្រោមបង្គាប់ការឆាវឆាវ, មិត្តចាស់របស់ចូវអ៊ី
ជាំងវ័យ (ជាំងប៉យ៉ាក)—អ្នកបន្តរតំណែងពីជូគឺលាង មេបញ្ជាការកងទ័ពនគរស៊ូ
ខានជឺ—ទីប្រឹក្សានគរអ៊ូ លបផ្ងើរសំបុត្រដែលជាកលល្បិចអោយហុំាងកៃចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ
ខុងយ៉ុង—អ្នកប្រាជ្ងមានមុខមាត់ម្នាក់, សែស្រឡាយខុងជឺ, ចៅហ្វាយស្រុកប៉ីហាយ; ក្រោយមកស្លាប់ក្រោមដៃឆាវឆាវដោយនិយាយត្រង់ពេក
ខាយយៀក—ទីប្រឹក្សាលាវពាវ
លោកស្រីឆាយ—ភរិយាទីពីរលាវពាវ, បងស្រីឆាយម៉ៅ
លោកស្រីកាន—ភរិយាលាវប៉ី, ម្តាយលាវសាន (អាតូវ)
លោកស្រីលាវ—ភរិយាយានសាវ ម្តាយយានសាំង
លោកស្រីមី—ភរិយាលាវប៉ី, បងប្អូនស្រីមីជូ និង មីហ្វាង
លោកស្រីស៊ុន—ឈ្មោះពេញស៊ុនយិន ភរិយាលាវប៉ី ប្អូនស្រីស៊ុនឈាន
លីទាន—មន្រ្តីក្រោមបង្គាប់ការឆាវឆាវ
លីជា—មេទ័ពបះបោក្រោយការដួលរលំតុងជួរ
លៀវហួ—មេទ័ពនគរស៊ូក្រោមគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
លីនថុង—មន្ត្រីនគរអ៊ូ
លាវប៉ី (លាវសៀនតឺរ, គ្រិស្តសករាជ 161–223)—សែស្រលាញរាជរង្ស, បងប្អូនរួមសម្បថជាមួយគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី) និង ចាងហ្វី, ក្រោយមកជារាជបុត្រហាងចុង និងជាអ្នកមេដឹកនាំទីមួយនៃអាណាចក្រស៊ូ
លាវពាវ (លាវជីនសឹង, គ្រិស្តសករាជ 142–208)—ចៅហ្វាយស្រុកជីងចូវ, ផ្តល់ជម្រកដល់លាវប៉ី មុនស្លាប់បានផ្តែផ្តាំលាវប៉ីអោយជួយមើលថែកូនប្រុសទាំងពីររបស់ខ្លួនគឺ លាវឈី និង លាវឆុង
លាវឈី—កូនប្រុសច្បងលាវពាវ; លោកស្រីឆាយជាម្តាយចុងមានចិត្តស្អប់លាវឈីខ្លាំងណាស់
លាវសាន (អាតូវ, គ្រិស្តសករាជ 207–271)—កូនច្បងលាវប៉ី, អ្នកដឹកនាំអាណាចក្រស៊ូទី២ (គ្រងរាជ្យគ្រិស្តសករាជ 223–263)
លាវយា—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ
លាវចាង —ចៅហ្វាយខេត្តអ៊ីចូវ, ក្រោយមកត្រូវបានទំលាក់ដោយសម្ព័នមិត្តលាវប៉ី
លាវឆុង—កូនពៅលាវពាវ; ត្រូវបានឆាវឆាវសំលាប់ចោលជាមួយម្តាយខ្លួនគឺលោកស្រីឆាយ
លីពូ (លីហ្វឹងស៊ាន)—អ្នកប្រយុទ្ធដ៏អង់អាច, ដើមឡើយជាកូនធម៌ទីងយាន ក្រោយមកជាកូនធម៌តុងជួរ, ទីងយាន និងតុងជួរសុតតែស្លាប់ក្រោមដៃលីពូ; ចុងក្រោយស្លាប់ក្រោមដៃឆាវឆាវ
លីមឹង (លីជឺមឹង)—មេទ័ពនគរអ៊ូ; អ្នកបន្តរវេនលូស៊ូ
លីសាំង—ទីប្រឹក្សាស្តេចវ៉ិននៃនគរចូវ និងរាជបុត្រស្តេចអ៊ូ ស្ថាបនិករាជវង្សចូវ
លូស៊ូ (លូជឺជីង)—ទីប្រឹក្សានគរអ៊ូ, អ្នកបន្តរវេនចូវអ៊ី ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពធំ គាំទ្រអោយចងសម្ព័នមិត្តជាមួយលាវប៉ីដើម្បីប្រឆាំងឆាវឆាវ
លូស៊ិន (លូប៉យាន)—កូនប្រសាស៊ុនឆឹ; តតំណែងពីលីមឹងមេបញ្ជាការកងទ័ពធំទប់ស្កាត់ការវាយប្រហាពីលាវប៉ី
ម៉ាឆាវ (ម៉ាមឹងឈី)—កូនប្រុសម៉ាថឹង, ក្រោយមកជាមេទ័ពខ្លាទំាង៥របស់លាវប៉ី
ម៉ាតាយ—ជីដូនមួយម៉ាឆាវ, មន្ត្រីនគរស៊ូ
ម៉ាលាំង—ទីប្រឹក្សាលាវប៉ី, បងប្អូនម៉ាស៊ូ
ម៉ាស៊ូ (ម៉ាយ៉ូវឆាង)—ទីប្រឹក្សាលាវប៉ី, ប្អូនប្រុសម៉ាលាំង; ត្រូវបានប្រហាជីវិតក្រោយបាត់បង់ជាធីង
ម៉ាថឹង—មេទ័ពហាន, ស្មោះស្ម័គ្រចំពោះរាជវង្សហាន; ស្លាប់ក្រោមដៃឆាវឆាវ
ម៉ានឈុង—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ, ដែលបញ្ចុះបញ្ចូល ស៊ូហុំាង អោយចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ
មឹងតា—មិត្តល្អរបស់ហ្វាចឹង និង ចាងសុង; ជួយលាវប៉ីវាយយកនគរស៊ូ
មីហ្វាង—បងប្រុសអ្នកស្រីមី និង មីជូ, បរាជ័យក្នុងការជួយសង្គ្រោះគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី) ក្រោយមកក៏ស្លាប់ក្រោមដៃលាវប៉ី
មីជូ—បងប្រុសអ្នកស្រីមី និង មីហ្វាង,បរិវាដ៏ស្មោះត្រង់របស់លាវប៉ី
ផានចាង —មេទ័ពរបស់ស៊ុនឈាន
ផាងតឺ—ធ្លាប់បំរើការអោយម៉ាឆាវ តែក្រោយមកក៏ចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ; ស្លាប់ក្រោមដៃគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
ផាងថុង (ផាងសឿយាន, រឺ កូនហង្ស)—ជាទីប្រឹក្សា ជាអ្នករៀបយុទ្ធសាស្រ្តរបស់លាវប៉ី
សិនភី—ទីប្រឹក្សាយានសាវ ក្រោយមកជាទីប្រឹក្សាកូនពៅយានសាវយានសាំង
ស៊ឺម៉ាយាន—ចៅស៊ឺម៉ាអ៊ី; ព្រះចៅនគរជីន ក្រោយពេលបង្ខំឆាវហ័នដែលជាស្តេចរាជវង្សវ័យចុងក្រោយបង្អស់ អោយដាក់រាជ្យ
ស៊ឺម៉ាអ៊ី (ស៊ឺម៉ាចុងតា)—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ, ឪពុកស៊ឺម៉ាចាវដែលបានទំលាក់រាជវង្សវ័យ រួចបង្កើតរាជវង្សជីន
ស៊ឺម៉ាចាវ—កូនប្រុសស៊ឺម៉ាអ៊ី
ស៊ុនឆឹ (ស៊ុនប៉ហ្វូ, គ្រិស្តសករាជ 175–200)—កូនប្រុសច្បងស៊ុនជាន, បងប្រុសស៊ុនឈាន; ពង្រីកដែនដីបន្តរពីឪពុករបស់គេនៅខាងកើតទន្លេយ៉ង់សេ; ក្រោយមកត្រូវបានគេលបធ្វើឃាត
ស៊ុនជាន (ស៊ុនវិនថាយ, គ្រិស្តសករាជ 155–191)—ស្ថាបនិកនគរអ៊ូជាឪពុកស៊ុនឆឹ និង ស៊ុនឈាន; ត្រូវបានលបធ្វើឃាតដោយមនុស្សរបស់លាវពាវ
ស៊ុនឈៀន—ទីប្រឹក្សាលាវប៉ី
ស៊ុនឈាន (ស៊ុនចុងម៉ូវ, គ្រិស្តសករាជ 182–252)—កូនប្រុសទីពីររបស់ស៊ុនជាន ប្អូនប្រុសស៊ុនឆឹបន្តរវេនពីបងប្រុសនិងឪពុកខ្លួនគ្រប់គ្រងនគរអ៊ូ ក្រោយមកតែងតាំងខ្លួនឯងជាព្រះចៅនគរអ៊ូ (គ្រងរាជ្យគ្រិស្តសករាជ 229–252)
ថាយសឿឆឺ—មេទ័ពដ៏ក្លាហាននគរអ៊ូ
ថាវឈាន—ចៅហ្វាយស្រុកអ៊ីចូវដែលលើកស្រុកអោយលាវប៉ី
ធានហ្វឹង—ទីប្រឹក្សាយានសាវ
វ៉ាងភីង—មន្ត្រីនគរស៊ូ
វ៉ាងអ៊ីន—មន្ត្រីធំនគរហានដែលប្រើល្បិចស្រីស្អាតដាក់តុងជួរ, តែក្រោយមកស្លាប់ក្រោមដៃលីជា និង គួកសឺ
វ័យយាន (វ័យវិនឆាង)—មេទ័ពលាវប៉ី, ក្រោយមកជាមេទ័ពរបស់ហានចុង; ជូគឺលាង (ជូកឺលាំង) មិនដែលទុកចិត្ត
វិនឆូវ—មេទ័ពរបស់យានសាវ, កាត់ក្បាលដោយគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
ស៊ាហូវប៉ា—កូនប្រុសស៊ាហូវយាន, ជីដូនមួយស៊ាហូវទុន
ស៊ាហូវទុន—មេទ័ពឆាវឆាវ
ស៊ាហូវយាន—មេទ័ពឆាវឆាវ; ក្រោយមកសំលាប់ដោយហុំាងចុង
ស៊ីឈូ—អង្គរក្សឆាវឆាវ
ស៊ូហុំាង—មេទ័ពឆាវឆាវ
ស៊ីសឹង—មេទ័ពនគរអ៊ូ
ស៊ីយ៉ូវ—តំបូងជាទីប្រឹក្សាយានសាវ ក្រោយមកជាទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ; សំលាប់ដោយស៊ីឈូ
ស៊ិនយ៉ូវ—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ, ក្មួយស៊ិនអ៊ី
ស៊ិនអ៊ី (ស៊ិនវិនយួ)—ទីប្រឹក្សាឆាវឆាវ
យានលាំង—មេទ័ពរបស់យានសាវ, កាត់ក្បាលដោយគួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
យ៉ាងហ្វឹង—មន្រ្តីក្រោមបង្គាប់ការលីជា, តែក្រោយមកទៅបំរើព្រះចៅសៀនទី; ស្លាប់ក្រោមដៃលាវប៉ី
អ៊ីជី—តំបូងជាទីប្រឹក្សាលាវពាវ ក្រោយមកចុះចូលជាមួយលាវប៉ី បានលួចទៅប្រាប់លាវប៉ីពីផែនការឆាយម៉ៅ ដែលលបសំលាប់ខ្លួន
អ៊ីហ្វាន—ទីប្រឹក្សាស៊ុនឈាន
អ៊ីជីន—មេទ័ពឆាវឆាវ
យានសាំង—កូនពៅយានសាវ
យានសាវ (យានពិនឈូ, គ្រិស្តសករាជ ?–202)—កើតក្នុងក្រុមគ្រួសារដែលជាមន្ត្រីថ្នាក់ខ្ពស់នៃរាជរង្សហាន; មេបក្សសម្ព័នដែលបង្កើតឡើងដើម្បីកំចាត់តុងជួរ; គ្រប់គ្រងស្រុកធំៗទាំងបួននៅភាគខាងជើងក្រោយមកត្រូវបានកំទេចដោយឆាវឆាវ
យានស៊ូ (យានកុងលូ, គ្រិស្តសករាជ ?–199)—ប្អូនយានសាវ, តែងតាំងខ្លួនឯងជាស្តេចហើយឡើងគ្រោងរាជ្យនៅសូវឈិន មិនយូរប៉ុន្មានត្រូវបានកំទេចដោយឆាវឆាវ
យានថាន—កូនច្បងយានសាវ
លឺជីន—មេទ័ពឆាវឆាវ
ចាងប៉ា—មន្រ្តីក្រោមបង្គាប់ការលីពូ
ចាងប៉ាវ—កូនប្រុសចាងហ្វី
ចាងហ្វី (ចាងអ៊ីតឺ, គ្រិស្តសករាជ ?–221)—បងប្អូនរួមសម្បថលាវប៉ី និង គួនអ៊ី (គ័នអ៊ី); អ្នកប្រយុទ្ធដ៏ក្លាហាន, ឆាប់ខឹងច្រលោតពេលស្រវឹង
ចាងហឺ—មេទ័ពយានសាវ តែក្រោយមកចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ
ចាងលាវ (ចាងវិនយ៉ាន)—ធ្លាប់បំរើលីពូ តែក្រោយមកចុះចូលជាមួយឆាវឆាវ; សំលាញ់របស់គួនអ៊ី (គ័នអ៊ី)
ចាងលូ—អ្នកគ្រប់គ្រងតំបន់ហានចុង; ក្រោយមកបរាជ័យក្រោមស្នាដៃឆាវឆាវ
ចាងសុង—មន្ត្រីនគរស៊ូ ក្រោយមកលបបញ្ចុះបញ្ចូលលាវប៉ីដោយសំងាត់ដើម្បីសំលាប់ម្ចាស់ខ្លួនឯងលេបយកទឹកដី
ចាងស៊ាវ—ស្តេចត្រាញ់សម្ព័ន
ចាងចាវ—ទីប្រឹក្សាទីមួយរបស់ស៊ុនឈាន
ចាវអ៊ីន (ចាវជីឡុង)—អ្នកចំបាំងដែលមានកំលាំងខ្លាំងខ្លា និង វៀវវៃ; បរិវាដ៏ស្មោះត្រង់របស់លាវប៉ី
ចុងហ៊ុយ—មេទ័ពនគរវ័យ
ចុងយ៉ាវ—មេទ័ពនគរវ័យ
ចូវថាយ—មេទ័ពស៊ុនឈាន
ចូវអ៊ី (ចូវកុងជីន)—មេបញ្ជាការកងទ័ពធំនគរអ៊ូ គូរប្រជែងជូគឺលាង (ជូកឺលាំង)
ជូជិន—មេទ័ពហាន
ជូគឺជីន—បងប្រុសជូគឺលាង (ជូកឺលាំង), ទីប្រឹក្សាស៊ុនឈាន
ជូគឺឃឺ—មន្រ្តីនគរអ៊ូ, កូនប្រុសជូគឺជីន
ជូគឺលាង (ជូកឺលាំង) (ខុងមីង, រឺ នាគដេក, គ្រិស្តសករាជ 181–234)—អាស្រមបទណាងយ៉ាង,ក្រោយមកជាទីប្រឹក្សាធំរបស់លាវប៉ី; ប្រើនយោបាយសាស្រ្តដ៏ប៉ិនប្រសព ក្នុងការរួមដៃជាមួយនគរអ៊ូ ដើម្បីប្រឆាំងនគរវ័យ ឈានទៅដល់ការកកើតតុល្យភាពនគរទាំងបី ពោលគឺស៊ូ អ៊ូ និង វ័យ គតិបណ្ឌិតព្រមទាំងជំនាញក្នុងការបញ្ជាកងទ័ពរបស់គេធ្វើអោយលាវប៉ីអាចសាងអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន
ជូកឺចាន—កូនប្រុសជូគឺលាង (ជូកឺលាំង)

រឿងរ៉ាវស្តីអំពី រមណីដ្ឋានព្រះធាតុទឹកឆា​ដែលខ្ញុំបានទៅទស្សនាលើកមុន ខែ​ឧសភា 21, 2013

ក្នុងប្រកាសមុន ទៅសៀមរាប និងកំពង់ចាម នាថ្ងៃព្រះរាជពិធីចម្រើនព្រះជន្ម ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី ភាគ២ ខ្ញុំបានសរសេររៀបរាប់ នូវដំណើររឿងដែលខ្ញុំបានដើរកំសាន្ត នាឱកាស ថ្ងៃឈប់សំរាក ព្រះរាជពិធីចម្រើនព្រះជន្ម ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី។ គឺត្រង់ចំណុចមួយ ដែលខ្ញុំបានលើកឡើង  ស្តីអំពីប្រាសាទព្រះធាតុទឹកឆា ដែលខ្ញុំបានចូលទស្សនា តែពុំបានទទួលដឹង រឿងរ៉ាវ អ្វីសោះនឹងប្រាសាទនេះ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជារឿងរ៉ាវ ដែលទាក់ទងទៅនឹង រមណីដា្ឋនមួយនេះ ដើម្បីសំរាយរាល់ចម្ងល់ទាំងឡាយ។

ប្រាសាទព្រះធាតុទឹកឆាមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិថ្មដា ឃុំបឹងណាយ និងភូមិថ្មី ឃុំក្រូច ស្រុកព្រៃឈរ មានចម្ងាយ៣៩គ.ម ពីទីរួមខេត្តកំពង់ចាម ចូលពីផ្លូវជាតិ១៣គ.ម ត្រង់ភូមិក្រូច ត្រូវបែក ចេញពីផ្លូវខេត្តបត់ទៅស្តាំតាមផ្លូវសសៀរបណ្តោយប្រឡាយទឹក៥គ.ម ទើបដល់ប្រាសាទព្រះធាតុ ទឹកឆានេះ។ ប្រាសាទព្រះធាតុទឹកឆា កសាងឡើងក្នុងគ.ស ១០០៥ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។ ការកសាងប្រាសាទនេះគឺរៀបចំដោយលោក ជង្ឃាល «ជាក់ងាក់ ឃាលៈ» ឬបណ្ឌិតលក្សិន្ទ្រ ដែល កន្លែងនោះហៅថាសិទ្ធិបុរ្យ។ នៅទីនោះមានប្រាសាទធំមួយដែលតម្កល់រូបលិង្គនៅចំកណ្តាល មាន ឈ្មោះថា ស្រីកទ្រេស្វរៈ និងទេវរូបពីរអមសងខាងដែលមួយមានឈ្មោះថា បរមេស្វរៈ និងមួយទៀត ឈ្មោះសរស្វតិ និងចំពីមុខមានគុហារមួយទៀតជាទេវស្ថានដែលមានទំហំតូច។

នៅក្នុងរមណីដ្ឋានព្រះធាតុទឹកឆា មានប្រាសាទតូចៗរហូតដល់៥៥១ ប្រាសាទទាំងនោះជា ប្រាសាទបែបពុទ្ធសាសនា និងព្រហ្មសាសនាផង។ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសព្រះរាជា នុញ្ញាតិតាមការស្នើសុំ ព្រមទាំងប្រទាននូវទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនទៀតដើម្បីជាមធ្យោបាយក្នុងការ កសាងនេះផង។ បណ្ឌិតជង្ឃាល ឬលក្សីន្ទ្របណ្ឌិត ចាប់ផ្តើមធ្វើកិច្ចការស្ថាបនានេះឡើងតាមកម្លាំង ព្រះរាជទ្រព្យ និងតាមប្រាជ្ញារបស់លោកក្នុងការបញ្ចុះបញ្ចូលរកជំនួយអំពីអ្នកស្រុក លុះត្រាតែបានរួច ស្រេចតាមគម្រោងដែលដាក់ថ្វាយព្រះរាជា។

នៅក្នុងប្រាសាទធំមានតំកល់រូបសិវលិង្គចំកណ្តាលសន្មតនាមថា ស្រីភទ្រេស្វរៈ និងទេវរូបពីរ អមសងខាងមួយមាននាមថា បរមេស្វរៈ មួយទៀតនាមសរស្វតិ។ នៅចំពីមុខទិសខាងកើតមានគុហារ មួយទៀតជាទេវស្ថាន មានទំហំតូចដែលសព្វថ្ងៃគេឃើញថ្មឆ្លាក់គរជាគំនរ កប់ក្នុងព្រៃក្បែរប្រឡាយ ទឹកជ្រោះមានតែស៊ុមទ្វារមួយនៅសល់គ្រាន់ជាការបង្ហាញហេតុតែប៉ុណ្ណោះ។

ស្ថាបត្យករបានចាត់ការជីកស្រះមួយយ៉ាងធំទូលាយ នៅចំហៀងខាងស្តាំប្រាសាទឲ្យឈ្មោះថា លក្សិន្រ្ទដាក ហើយប្រតិស្ថានលិង្គមាសមួយតំកល់នៅកណ្តាលស្រះផង។ នៅជុំវិញបរិវេណនេះ មានការរៀបចំជាស្រុកភូមិមួយយ៉ាងស្តុកស្តម្ភ ដោយប្រមូលអ្នកស្រុកជិតខាង ឲ្យមកនៅជួបជុំគ្នា ក្នុងសម័យនោះ ដូច្នេះបរិយាកាសក្រុងថ្មីនេះក៏មានសភាពកាន់តែអិកធិកឡើង។

ក្រោយពីការរៀបចំរួចហើយលក្សិន្រ្ទបណ្ឌិត បាននាំយកព័ត៌មាននោះទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន ព្រះអង្គទ្រង់យាងប្រារព្ធពិធីសម្ពោធទីកន្លែងនេះដ៏មហោឡារិកនៅក្នុងគ.ស១០២៥។ ក្នុងពិធីសម្ពោធនោះ ព្រះរាជាទ្រង់បានប្រទាននូវធនធានជា ប្រដាប់ប្រើប្រាស់មានពួកពលព្រះ ២៩នាក់ ដីស្រែនៅជុំវិញបា្រសាទ និងស្រះទឹកទាំងអស់ព្រមទាំងទីលានធំៗសម្រាប់ប្រកបពិធី ឬ ជាគ្រឿងលំអរទុកជាទ្រព្យផ្ទាល់នៃព្រះគុហារនេះផង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គបានព្រះរាជទាននាម ទីកន្លែងនេះថា លក្សិន្រ្ទបថ ដោយនិយមតាមនាមបណ្ឌិតជាអ្នកកសាង។

លុះចំណេរក្រោយមកទៀត ដោយសារការផ្លាស់ប្តូរនៃរបត់ប្រវត្តិសាស្រ្តកន្លែងនេះបាន ក្លាយ ទៅជាកន្លែងសម្រាប់បូជាខាងសាសនា ដោយសារតែពីរជ្ជកាលស្តេចមួយអង្គទៅមួយអង្គទ្រង់កាន់ សាសនាផ្សេងៗគ្នា។ ព្រះមហាក្សត្រអង្គខ្លះកាន់ព្រាហ្មសាសនា ព្រះមហាក្សត្រអង្គខ្លះទៀត កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាហិនយាន និងអង្គខ្លះទៀតកាន់ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ទើបនៅតំបន់ប្រាសាទ ព្រះធាតុទឹកឆានេះមានប្រាសាទតូៗរហូតដល់៥៥១ប្រាសាទ ដែលមានទាំងពុទ្ធសាសនា និងព្រាហ្ម សាសនាផង ព្រមទាំងប្រាសាទសម្រាប់តំកល់រូបសំណាកវិរៈបុរសដែលបានបូជា សាច់ឈាម ជូនជាតិទៀតផង។

សង្គ្រាមបានបំផ្លាញអ្វីៗទាំងអស់ ធ្វើឲ្យប្រាសាទមួយចំនួនត្រូវបានបាក់បែកខ្ទេចខ្ទី ប្រាសាទ ខ្លះត្រូវបានបាត់បង់ឈ្មោះ រូបរាង និងឈ្មោះទៀតផង។

បច្ចុប្បន្ននេះ ដោយមានការចូលរួមពីពុទ្ធបរិស័ទជិតឆ្ងាយ និងព្រះសង្ឃក្នុងវត្តបានខិតខំស្រាវ ជ្រាវរកទីកន្លែងឈ្មោះ និងទីកន្លែងគ្រឹះប្រាសាទចាស់ដើម្បីកសាងប្រាសាទនោះវិញ។ ប្រាសាទដែល មានពុទ្ធបរិស័ទកសាងនោះធ្វើឡើងពីឈើប្រក់ក្បឿង ខ្លះទៀតធ្វើពីបេតុងតាមកន្លែងដែលធ្លាប់មាន តាំងពីដើមមក។

សិវៈ ១០១០-៥០ រចនាបទបាពួន (១០១០-១០៨០), កម្ពុជា ខែ​មីនា 26, 2013

ថ្ងៃនេះ ទើបស្គាល់សេវាកម្មថ្មីមួយទៀតរបស់ ហ្គូហ្គល មានឈ្មោះថា Google Art Project ក៏ផ្តើមចូលមើលលេងៗ ។ សាកវាយពាក្យ Cambodia ក្នុងប្រអប់ស្វែងរក ក៏លេចចេញលទ្ធផលមួយ គឺរូបចម្លាក់ព្រះសិវៈ រចនាបទបាពួន ចាប់អារម្មណ៏ ខ្ញុំក៏ធ្វើការបកប្រែក្រៅផ្លូវការ ដើម្បីបានបងប្អូន ទទួលជ្រាបដឹង។

ភាពស្រស់ឆើតឆាយ លក្ខណៈទ្រវែង សមសួននៃរូបចម្លាក់នេះ ក៏ដូចជាសំពត់ផ្នត់ៗ នេះគឺជាលក្ខណៈរូបចម្លាក់កម្ពុជា រចនាបទបាពួន។ រចនាបទបទយកឈ្មោះតាម ប្រាសាទដ៏សំខាន់នា ស.វ ទី១១ គឺប្រាសាទបាពួន។ មានទីតាំងនៅបណ្តុំអង្គរធំ សៀមរាបបច្ចុប្បន្ន ប្រាសាទបាពួនត្រូវបានកសាងឡើង ជាគំរូទេវកថា ភ្នំមេរុ  ចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាឡហិណ្ឌូ។ រូបចម្លាក់ទាំងពុទ្ធសាសនា ក៏ដូចជាហិណ្ឌូសាសនា ត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរចនាបទនេះ។ ហើយ ការបង្កើតរូបចម្លាក់ ចេញពីសំរិទ្ធនៅបាពួន ក៏បានបង្ហាញនូវ ហត្ថកោសល្យដ៏មានជំនាញពិសេស។

សិវៈ និងវិស្នុ គឺជាអទិទេពដ៏មានប្រជាប្រិយភាពនៅកម្ពុជា អំឡុងសម័យអង្គរ។ កង្វះនៃការសម្មត និងទទួលស្គាល់ដ៏ត្រឹមត្រូវ ធ្វើអោយមានការលំបាកដល់ការបញ្ជាក់ភិនភាគ នៃរូបចម្លាក់ស្រោបមាសមួយនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ភ្នែកទី៣នៅលើថ្ងាសរូបចម្លាក់នេះ អាចអោយសន្និដ្ឋានបានថា គឺព្រះសិវៈ។ ជាទូទៅម្រាមដៃស្តាំ អាចកាន់លំពែង ដែលជានិម្តិត្តសញ្ញាដ៏សំខាន់ របស់ព្រះសិវៈ។ ប្រស្រីភ្នែកទី៣នៃអទិទេព ចឹញ្ចើម និងពុកចង្ហា ត្រូវបានដាំដោយកញ្ចក់ខ្មៅ ខណៈពេលប្រាក់ ត្រូវបានប្រើសំរាប់ផ្នែកសរ នៃភ្នែក។ អក្សរចារិកនៅបាត ខាងក្រោមរូបចម្លាគ់បានបញ្ជាក់ថា ចម្លាក់នេះត្រូវបានបញ្ជាអោយកសាងដោយ ព្រះនាងវីរៈលក្មស្មី មហេសីព្រះបាទសូរ្យវវ្ម័នទី១ ដែលគ្រងរាជនៅឆ្នាំ ១០០២-៥០។

Text © National Gallery of Australia, Canberra 2010

From: Ron Radford (ed), Collection highlights: National Gallery of Australia, National Gallery of Australia, Canberra, 2008

នាគដេក | ជូគឺលៀង (ខុងមីង) វគ្គ៤ ខែមិថុនា 8, 2012

សមិទ្ធផលដទៃទៀតក្រៅពីយោធា

ក្រៅអំពីសមិទ្ធផលដែលទាក់ទងទៅនឹងយោធានិងស្ថាបត្យកម្មផ្សេងៗ ខុងមីងដែលមានតួនាទីជាឧបរាជនៃអាណាចក្រស៊ូហាន បានជំរុញឱ្យមានការប្រតិបត្តិច្បាប់យ៉ាងតឹងរឹង នេះរាប់បញ្ចូលទាំងការដាក់ទោស ក៏ដូចជាការផ្ដល់រង្វាន់លើកទឹកចិត្តដោយសុក្រិតមិនលំអៀង។ ដោយហេតុនេះហើយទើបអាណាចក្រទាំងមូលឡើងខ្លាំង ដោយសារការប្រតិបត្តិច្បាប់យ៉ាងតឹងរឹងបានជះឥទ្ធិពលលើការអភិវឌ្ឍនៃកសិកម្ម និងសិប្បិកម្ម។

គុណសម្បត្តិទាក់ទងនឹងខុងមីងផ្សេងៗទៀតនោះ គឺគាត់ជាមនុស្សដែលជឿជាក់ស្មោះត្រង់និងមានទំនាក់ទំនងដ៏ល្អជាមួយរាល់មនុស្សដែលនៅជុំវិញខ្លួនគាត់។

កាលានុវត្តនៃទំនាក់ទំនងតែងតែមានការលំបាកក្នុងការរក្សា។ សន្ទិដ្ឋិភាព [ដែលគ្រាន់តែបានជួបគ្នាមួយដងមួយកាល] នៃអ្នកមានកិត្តិយសថ្លៃថ្នូរ ទោះបីជានៅឆ្ងាយគ្នា ពុំដែលបានបន្ថែមបុប្ផានៃភាពកក់ក្ដៅ ហើយមិនបានផ្លាស់ប្ដូរស្លឹករបស់វានាពេលរងា វានៅតែបន្តរភាពក្រៀមស្រពោន ឆ្លងរដូវទាំងបួន ហើយក្លាយជាភាពមិនទៀងទាត់ ដូចដែលអ្វីដែលវាបានឆ្លងកាត់ ទាំងភាពស្រណុកស្រុកស្រួលនិងការលំបាក។

គុណសម្បត្តិរបស់ខុងមីងដែលខ្ញុំចូលចិត្តបំផុតនោះ គឺការសង្កត់ធ្ងន់ហ្មត់ចត់ទៅលើការសាបព្រោះវប្បកម្មដល់ប្រជាជនដែលនៅជុំវិញគាត់។ ហើយម្យ៉ាងទៀតនោះគឺភក្ដីភាពនៃកាតព្វកិច្ចការបំពេញការងាររបស់គាត់ ដែលធ្វើឱ្យអធិរាជលាវប៉ី និងមនុស្សជុំវិញខ្លួនគាត់រិតតែស្រលាញ់ចូលចិត្ត។

គុណសម្បត្តិទាំងឡាយនិងសមិទ្ធកម្មជាច្រើនរបស់គាត់ ធ្វើឱ្យគាត់ក្លាយជាបដិរូបកម្មនៃគតិបណ្ឌិតនិងភាពវៃឆ្លាត ដល់លាវប៉ី ប្រជាជននៃអាណាចក្រ និងអ្នកប្រាជ្ងចិនជំនាន់ក្រោយជាច្រើនទៀត។

រឿងរ៉ាវផ្សេងៗទាក់ទងនឹងខុងមីង

១. ខុងមីងត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាអភិជនអ៊ូ ឬ ជូគឺអ៊ូហូវ

២. មុនពេលធ្វើសង្គ្រាមរាល់ពេល ខុងមីងតែងតែទៅសង្កេតមើលដែនសមរភូមិជាច្រើនឆ្នាំ មុនចំបាំងចាប់ផ្តើម។ អំឡុងពេលដែលគាត់ទៅមើលកន្លែងនោះ គាត់តែងធ្វើការអង្កេតទៅលើលក្ខណៈពិសេសនៃភូមិសាស្ត្រនិងអាកាសធាតុ ធម្មជាតិនៃភូមិសាស្ត្រទាំងនោះ គាត់ធ្វើការវិនិច្ឆ័យកម្លាំងកងទ័ពទាំងសងខាងនៅលើភូមិសាស្ត្រនោះ។ ពេលសមរភូមិចាប់ផ្តើមច្បាំង គាត់ងាយស្រួលក្នុងការដកកងទ័ពចេញពីភូមិសាស្ត្រនោះ ក៏ព្រោះតែគាត់បានស្គាល់ភូមិសាស្ត្រទាំងអស់រួចទៅហើយ ព្រមទាំងវិភាគធនធាននៃកងកម្លាំងទាំងពីរនៅពេលនោះ។

៣. រាល់ពេលដឹកនាំទ័ពច្បាំង ខុងមីងតែងតែអង្គុយនៅលើរទេះកង់បួន

៤. តាមរយៈរឿងរ៉ាវដែលបានកត់ត្រា ខុងមីងតែងតែសម្លឹងមើលព្រមទាំងបញ្ជាចលនាកលយុទ្ធកងទ័ពរបស់គាត់ពីលើកំពូលភ្នំដ៏ខ្ពស់

៥. តាមរយៈការនិយាយតរៗគ្នា ខុងមីងតែងតែស្លៀកពាក់តាមលទ្ធិតាវ ហើយកាន់ផ្លិតស្លាបសត្វពណ៌សរ

៦. តំបន់ដែលខុងមីងហ្វឹកហ្វឺនកងទ័ពរបស់គាត់ គឺយើងអាចរកវាឃើញនាពេលបច្ចុប្បន្ននៅតំបន់ឆុងឈីង (重庆) ស្រុកហ្វឹងជា (奉节)។

សូមអាន : នាគដេក | ជូគឺលៀង (ខុងមីង) វគ្គ៣

នាគដេក | ជូគឺលៀង (ខុងមីង) វគ្គ៣ ខែមករា 23, 2012

សមិទ្ធផលផ្សេងទៀត
គិតដល់ត្រឹមពេលដែលខុងមីងស្លាប់ ស្នាដៃទាក់ទងនិងយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព រចនាសម្ព័ន្ធទ័ពរបស់គាត់ជាច្រើនត្រូវបានកំទេចចោលឬបាត់បង់អស់។ មាគ៊ានៃមេទ័ព (the way of the general) គឺជាស្នាដៃមួយក្នុងចំណោមស្នាដៃជាច្រើន ដែលនៅរស់រានមានជីវិត រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
មានពាក្យចចាមអារ៉ាមថា ខុងមីងជាអ្នកបង្កើតកលយុទ្ធសាស្ត្រទាំង ៨ (ប៉ាស៊ីង) ដែលជាកលយុទ្ធធ្វើសង្រ្គាម ជាយុទ្ធសាស្រ្តទ័ព និងកលយុទ្ធរៀបទ័ព។​​

មានរឿងរ៉ាវផ្សេងៗទៀតដំណាលថា ខុងមីងគឺជាអ្នកមានទេព្យកោសល្យផ្នែកគ្រឿងយន្តនិងគណិតវិទ្យា។ គាត់បានបង្កើតស្នាដែលអាចបាញ់ម្ដងចេញច្រើនគ្រាប់ និង រទេះគោយន្ត (រទេះកង់បួនជាមួយគោ) សម្រាប់ដឹកជញ្ជូនគ្រាប់ធញ្ញជាតិ។ ភាពច្នៃប្រឌិតដ៏មានប្រយោជន៍ជាច្រើន អាចរកអានបានក្នុងសៀវភៅប្រលោមលោកនគរទាំង៣ ឬ សាមកុក (Romance of Three Kingdoms) សៀវភៅប្រលោមលោកបែបប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏អស្ចារ្យនាស.វ ទី១៤ ហើយដែលខុងមីងគឺជាតួអង្គដ៏សំខាន់ម្នាក់ក្នុងរឿងនេះផងដែរ។

ដូចជាអ្វីដែលបានអធិប្បាយខាងលើនេះ ព្រឹត្តិការណ៏ដែលបានកើតឡើងខ្លះៗក្នុងសៀវភៅប្រលោមលោកសាមកុក ត្រូវបានគេយកទៅសំដែងក្នុងល្ខោនចិន។ ទាក់ទងនឹងការសំដែងនេះ ខុងមីងជាទូទៅត្រូវបានគេពណ៌នាថាជាសភាវៈល្អ តែងតែវាយប្រឆាំងនឹងសភាវៈបិសាច។

ល្ខោនទាំងនោះក៏បានបរិយាយផងដែរនូវ សិល្ប៏សាស្ត្រលទិ្ធតាវ ដោយបញ្ចេញមន្តវិជ្ជាសិល្ប៏បញ្ជាធម្មជាតិដ៏មហាអស្ចារ្យ ពោលគឺបញ្ជាខ្យល់ ហើយទោះទាយអនាគត។ សមត្ថភាពខុងមីងមានមូលដ្ឋានធំធេងជាអាទិ៍ ចំណេះដឹងដ៏មានទំនុកចិត្តលើយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព វិស្វកម្មយន្តការ គណិតវិទ្យា ភូគព្ពសាស្ត្រ តារាសាស្ត្រ និង ទស្សនៈវិទ្យា។

វគ្គបន្តរខ្ញុំនឹងរៀបរាប់នូវសមិទ្ធផលដទៃទៀតដែលមិនទាក់ទងនឹងយោធា សូមរង់ចាំអាន!

សូមអាន : នាគដេក | ជូគឺលៀង (ខុងមីង) វគ្គ២